پتاسیم چیست؟ فواید کصرف و عوارض کمبود پتاسیم در بدن

پتاسیم چیست؟

پتاسیم یک الکترولیت یا نمک معدنی است که در صورت حل شدن در آب، قادر به هدایت جریان الکتریسیته می باشد. الکترولیت ها همیشه به صورت جفت یافت می شوند. یک مولکول مثبت مانند سدیم یا پتاسیم همیشه با یک مولکول منفی مانند کلراید همراه است.

عملکرد و کاربرد پتاسیم در بدن چیست؟

پتاسیم و سدیم همراه با یکدیگر عمل می کنند و در سلامتی تک تک سلول ها نقشی اساسی ایفا می کنند. پتاسیم و سدیم باعث تعدیل فشار خون، افزایش سلامتی استخوان ها و جلوگیری از خطر ابتلا به بیماری های مزمن می شوند. پتاسیم در حفظ موارد زیر نقش مهمی را ایفا می کند:

1. توازن و توزیع آب
2. تعادل اسید-باز
3. عملکرد سلول های عضلانی و عصبی
4. عملکرد قلب
5. عملکرد کلیه و آدرنال

پمپ سدیم-پتاسیم چیست؟

سلول های سراسر بدن ما دارای یک پمپ هستند که این پمپ، پمپ سدیم-پتاسیم نام دارد. با استفاده از انرژی شیمیایی به شکل آدنوزین تری فسفات، پمپ سدیم-پتاسیم، سدیم را از سلول ها خارج و پتاسیم را وارد آن ها می کند. در هر چرخه از پمپ 3 یون سدیم از سلول خارج و 2 یون پتاسیم به آن وارد می شوند. رژیم غذایی که حاوی مقادیر زیادی از سدیم و مقادیر اندکی از پتاسیم باشد، در عملکرد این پمپ اختلال ایجاد می کند. در نظر داشته باشید که بیش از 95% از پتاسیم بدن، داخل سلول ها ذخیره می شود.

متوسط مصرف روزانه ی سدیم بین 2500 تا 7500 میلی گرم است و بیشتر به صورت کلراید سدیم یا نمک در اختیار ما قرار می گیرد. بیشتر مقادیر نمک مورد مصرف ما در غذاهای فرآوری شده یا آماده پنهان می باشد که مقدار آن بین 1 تا 3 قاشق چای خوری در روز است. اما بدن ما روزانه به چه مقدار نمک نیاز دارد؟ به طرز شگفت انگیزی بدن ما در روز تنها به 200 میلی گرم نمک یعنی 10 تا 30 برابر کمتر از میزان مورد مصرف مان، نیاز دارد.
در مقابل، در ایالات متحده و بسیاری دیگر از کشورها، متوسط مصرف پتاسیم کمتر از 2500 میلی گرم در روز است. این مقدار تقریباً نیمی از 4،700 میلی گرم مقدار توصیه شده برای بزرگسالان است که توسط بسیاری از سازمان های بهداشتی تایید شده است. این ارقام باعث برهم خوردن تعادل در عملکرد پمپ سدیم-پتاسیم می شوند.

پمپ سدیم-پتاسیم در حفظ تعادل بار الکتریکی درون سلول ها نیز نقشی اساسی دارد. حفظ تعادل بار الکتریکی درون سلول ها برای سلول های عضلانی و عصبی بسیار مهم می باشد. در حین انتقال عصب و انقباض عضله، پتاسیم از سلول خارج و سدیم به آن وارد می شود و در نتیجه بار الکتریکی سلول تغییر می کند. این تغییر باعث ایجاد تکانه ی عصبی و یا انقباض عضلانی می شود. بنابراین تعجب ندارد که کمبود پتاسیم ابتدا بر عضلات و اعصاب تاثیر می گذارد.

علائم کمبود پتاسیم چیست؟

علائم کمبود پتاسیم عبارتند از گرفتگی عضلات ، حواس پرتی، تحریک پذیری و اختلالات قلبی. خستگی و ضعف عضلانی نیز از اولین علائم کمبود پتاسیم در بدن می باشند. این علائم منعکس کننده ی کمبود ذخایر انرژی در عضلات می باشند. پتاسیم برای تبدیل قند خون به گلیکوژن ضروری می باشد. قند خون ذخیره شده در عضلات و کبد به شکل گلیکوژن است. کمبود پتاسیم به شکل کاهش سطح گلیکوژن ذخیره شده، نمود می یابد. از آنجایی که عضلات برای تامین انرژی مورد نیاز خود از گلیکوژن استفاده می کنند، کمبود پتاسیم باعث ایجاد خستگی و ضعف عضلانی قابل توجه ای می شود.
از دلایل کمبود پتاسیم علاوه بر رژیم غذایی نامناسب می توان به از دست دادن بیش از حد مایعات بدن در اثر  تعریق، اسهال، ادرار و یا مصرف داروهای ادرارآور، ضد یبوست، آسپیرین و سایر داروها نیز اشاره کرد. مقدار پتاسیم از دست رفته در اثر تعریق به خصوص اگر ورزش برای مدت زمان طولانی در محیطی گرم انجام شود، بسیار قابل توجه می باشد. ممکن است که ورزشکاران و افرادی که به طور منظم ورزش می کنند به پتاسیم بیشتری نیاز داشته باشند.

چرا نسبت پتاسیم به سدیم در رژیم غذایی حایز اهمیت می باشد؟

تعادل نسبت سدیم و پتاسیم برای سلامتی انسان بسیار مهم است. مصرف زیاد سدیم در رژیم غذایی منجر به برهم خوردن این تعادل می شود. نسبت پتاسیم به سدیم در رژیم غذایی بیشتر آمریکایی ها 2:1 می باشد، یعنی این افراد 2 برابر میزان پتاسیم مورد مصرف شان، سدیم مصرف می کنند. در حالی که برای حفظ سلامتی نیاز است تا نسبت پتاسیم در رژیم غذایی 2 برابر سدیم و یا حتی بیشتر باشد. دستیابی به رژیم غذایی سرشار از مقادیر بالاتر پتاسیم نسبت به سدیم با مصرف میوه ها و سبزیجات آسان است چرا که نسبت پتاسیم به سدیم در این مواد حدود 1:100 می باشد.

در زیر نسبت پتاسیم به سدیم را در میوه ها و سبزیجات رایج خواهیم دید.
غذا/مقدار غذا/میزان پتاسیم به میلی گرم/میزان سدیم به میلی گرم/نسبت پتاسیم به سدیم
آووکادو/ نصف یک آووکادوی متوسط/ 487 میلی گرم/ 7 میلی گرم/ 1:69
موز/ یک عدد موز متوسط/ 422 میلی گرم/ 1 میلی گرم/ 1:422
لوبیای سیاه پخته بدون نمک/ نصف یک لیوان/ 305 میلی گرم/ 1 میلی گرم/ 1:305
کلم بروکلی بخارپز/ نصف لیوان/ 248 میلی گرم/ 7 میلی گرم/ 1:35
طالبی/ یک چهارم یک طالبی متوسط/ 368 میلی گرم/ 22 میلی گرم/ 1:17
هویج خام/ نصف لیوان/ 205 میلی گرم/ 44 میلی گرم/ 1:5
پرتقال/ یک عدد متوسط/ 232 میلی گرم/ 1 میلی گرم/ 1:232
سیب زمینی آب پز همراه با پوست/ یک عدد متوسط/ 926 میلی گرم/ 17 میلی گرم/ 1:54
کشمش/ نصف لیوان/ 543 میلی گرم/ 8 میلی گرم/ 1:68
اسفناج آب پز/ نصف لیوان/ 420 میلی گرم/ 63 میلی گرم/ 1:7
منبع: بانک اطلاعات ملی مواد مغذی وزارت کشاورزی ایالات متحده ی آمریکا

پتاسیم چگونه فشار خون را در سطحی سالم نگه می دارد؟

در حالت ایده آل کلیه ها سدیم اضافی را از طریق ادرار دفع می کنند، اما در این روند مقادیری پتاسیم نیز دفع می شود. در اثر دفع پتاسیم عملکرد کلیه ها نیز دچار اختلال می شود. کلیه ها مسئول نگهداری و حفظ پتاسیم در بدن هستند، به خصوص اگر سطح آن پایین تر از حد لازم باشد. بنابراین اگر سطح سدیم بالاتر از حد نیاز و سطح پتاسیم پایین باشد، کلیه ها قادر به دفع سدیم نخواهند بود چرا که دفع آن به معنای دفع پتاسیم نیز می باشد. بنابراین کلیه ها سدیم را دفع نکرده و آب را نیز جهت حفظ تعادل سدیم نگه می دارند. این امر میزان آب و حجم خون در گردش در بدن را افزایش می دهد. فشار خون همانند فشار آبی است که داخل یک شیلنگ در جریان است. افزایش حجم آب مثل این است که شیر آب را بیشتر باز کنیم (در نتیجه افزایش حجم آب منجر به افزایش فشار خون می شود). اگر رگ ها سفت و منقبض باشند، فشار خون افزایش یافته و به موازاتی که فشار خون افزایش می یابد، قلب باید بیشتر کار کند. سدیم اضافی نیز توانایی شل شدن و انقباض عروق خونی را  کاهش می دهد و این امر با مصرف کم پتاسیم بدتر از پیش نیز می شود.

مطالعات متعددی اثبات کرده اند که رژیم غذایی شامل مقادیر زیاد سدیم و کم پتاسیم نقش اساسی را در افزایش فشار خون ایفا کرده و خطر حمله ی قلبی و یا سکته ی مغزی را افزایش می دهد. در مقابل رژیم غذایی شامل مقادیر بالای پتاسیم و مقادیر کافی سدیم از ابتلا به فشار خون جلوگیری می کند.
در حالی که بسیاری از مطالعات دوسوکور ثابت کرده اند که پتاسیم به تنهایی قادر به کنترل فشار خون می باشد، بهتر است تا جهت دستیابی به نتایج مطلوب تر با مقادیر محدودی از سدیم ترکیب شود. معمولا در این دسته از مطالعات بین 2.5 تا 5 گرم پتاسیم مورد استفاده قرار گرفته و نمک کم سدیم (نمک رژیمی سرشار از پتاسیم) جایگزین سدیم کلراید (نمک طعام) شده است. در حالت ایده آل ، مصرف سدیم باید کمتر از 800 میلی گرم در روز باشد، اما اگر رژیم غذایی شامل مقادیر کافی پتاسیم باشد، با مصرف محدود به 1.500 میلی گرم سدیم در روز نیز می توان به نتایج مطلوبی دست یافت.

بدن هر فرد روزانه به چه مقدار پتاسیم نیاز دارد؟

مکمل های غذایی حاوی پتاسیم معمولا به شکل نمک های پتاسیم (کلراید و بی کربنات) و یا پتاسیم های متصل به کلاته های معدنی متفاوت (آسپارتات ، سیترات و غیره) و یا منابع غذایی پتاسیم دار در دسترس می باشند. سازمان غذا و داروی ایالات متحده ی آمریکا، میزان پتاسیم موجود در کپسول ها و قرص ها را فقط به میزان 99 میلی گرم در هر دوز محدود می کند، زیرا زمانی که پتاسیم به صورت قرص با دوزهای بالاتر تجویز شود، باعث ایجاد حالت تهوع ، استفراغ ، اسهال و زخم می شود. مصرف نمک پر پتاسیم و کم سدیم روشی فوق العاده برای افزایش میزان پتاسیم مورد مصرف و کاهش سدیم می باشد. جایگزین های نمک طعام که پتاسیم کلراید را تامین می کنند، در هر یک چهارم از قاشق چایخوری قادر به تامین 240 تا 530 میلی گرم از پتاسیم می باشند. حداقل میزان پتاسیم توصیه شده برای زنان 2400 میلی گرم و برای مردان 3400 گرم در روز می باشد. اگر نیاز بدن به پتاسیم از طریق رژیم غذایی تامین نشود، استفاده از مکمل ها حیاتی است. هنگامی که نیاز به پتاسیم به تنهایی از طریق رژیم غذایی تامین نشود، نمک های پتاسیم معمولاً توسط پزشکان در محدوده دوزهای 1.5 گرم تا 3.0 گرم در روز تجویز می شوند.

آیا پتاسیم عوارض جانبی دارد؟

به طور کلی مکمل پتاسیم به خوبی برای بدن قابل تحمل می باشد. مصرف مکمل های پتاسیم (مگر اینکه تحت نظر پزشک باشد) در بیمارانی که بیماری کلیوی شدید دارند و یا افرادی که داروهایی نظیر دیگوکسین (لانوکسین)، دیورتیک های نگهدارنده پتاسیم (آلداکتون ، دیرینوم و میدامور) و مسدود کننده ی گیرنده آنژیوتانسین (وازوتک ، زستریل ، کاپوتن ، لوتنسین و غیره) جهت کاهش فشار خون مصرف می کنند، ممنوع می باشد، چرا که مصرف داروهای ذکر شده همراه با مکمل پتاسیم منجر به مسمومیت می شود.

ترجمه توسط تیم تولید محتوای بادی‌من (شبنم احدی) ، استفاده از مطالب بدون ذکر منبع ( بادی‌من ) و به منظور مقاصد تجاری پیگرد قانونی دارد.

References:

Weaver CM. Potassium and health. Adv Nutr. 2013 May 1;4(3):368S-77S.

He FJ, MacGregor GA. Beneficial effects of potassium on human health. Physiol Plant. 2008 Aug;133(4):725-35.

Perez V, Chang ET. Sodium-to-potassium ratio and blood pressure, hypertension, and related factors. Adv Nutr. 2014 Nov 14;5(6):712-41.

Burnier M. Should we eat more potassium to better control blood pressure in hypertension? Nephrol Dial Transplant. 2019 Feb 1;34(2):184-193.

Aaron KJ, Sanders PW. Role of dietary salt and potassium intake in cardiovascular health and disease: a review of the evidence. Mayo Clin Proc. 2013 Sep;88(9):987-95.