کورتیزول چیست؟ بررسی علائم بالا بودن سطح هورمون کورتیزول

کورتیزول به دلیل نقشی که در واکنش بدن به استرس ایفا می نماید به هورمون استرس معروف است. اما در واقع، این ماده چیزی فراتر از استرس است. این هورمون استروئیدی در غدد فوق کلیوی تولید می شود. اکثر سلول‌های بدن ما گیرنده ‌های کورتیزول را دارا بوده و از آن برای عملکردهای مختلفی استفاده می‌کنند، از جمله:
• تنظیم قند خون
• کاهش التهاب
• تنظیم متابولیسم
اگرچه کورتیزول برای سلامتی شما مهم است، اما مصرف بیش از حد آن می تواند به بدن شما آسیب وارد کرده و با برخی از اثرات منفی ناخواسته همراه باشد.

علائم بالا بودن سطح کورتیزول

سطح بالای کورتیزول در بدن با علائم مختلفی در سراسر بدن شما همراه است. بسته به اینکه چه عاملی کورتیزول را افزایش می دهد، علائم آن نیز می تواند متفاوت باشد. علائم و نشانه های عمومی سطح بالای کورتیزول عبارتند از:
• افزایش وزن، بیشتر در ناحیه میانی بدن و قسمت بالای کمر
• افزایش وزن و گرد شدن صورت
• آکنه
• نازک شدن پوست
• کبودی
• برافروخته شدن صورت
• کند شدن بهبودی
• ضعف عضلانی
• خستگی شدید
• تحریک پذیری
• اختلال در تمرکز
• فشار خون بالا
• سردرد

سطح بالای کورتیزول به چه معناست؟

بالا بودن سطح کورتیزول می تواند چندین معنا داشته باشد. کورتیزول بالا ممکن است به عنوان سندرم کوشینگ نیز شناخته شود. این سندرم ناشی از تولید بیش از حد کورتیزول در بدن می باشد. (علائم مشابهی که پس از مصرف دوز بالای کورتیکواستروئیدها ایجاد می شود، از این رو توصیه می گردد قبل از تست سندرم کوشینگ، این مورد را بررسی نمایید). برخی از علائم رایج سندرم کوشینگ عبارتند از:
• رسوبات چربی در قسمت میانی بدن، صورت یا بین شانه ها
• ترک های پوستی بنفش رنگ
• افزایش وزن
• التیام دیرهنگام جراحات
• نازک شدن پوست
چندین عامل در ایجاد سطح بالای کورتیزول دخیل هستند:

اختلالات کورتیزول در اثر استرس

استرس ترکیبی از سیگنال های هورمون ها و اعصاب را تحریک می کند. این سیگنال ها سبب می شوند که غدد فوق کلیوی شما، هورمون هایی نظیر آدرنالین و کورتیزول را ترشح کنند. نتیجه این امر، افزایش ضربان قلب و انرژی به عنوان بخشی از پاسخ جنگ یا گریز (واکنش ستیز یا گریز) است. در واقع، بدن شما با این روش، خود را برای موقعیت های خطرناک یا مضر آماده می سازد. کورتیزول همچنین به محدود کردن هرگونه عملکردی که در این موقعیت ستیز یا گریز ضروری نیستند، کمک می کند. هنگامی که تهدید برطرف شد، هورمون های شما به سطح عادی خود بازمی گردند. کل این فرآیند می تواند نجات دهنده باشد.
اما زمانی که تحت استرس مداوم باشید، این واکنش بدن نمی تواند موثر واقع شود. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض کورتیزول و سایر هورمون های استرس زا می توانند تقریبا تمامی فرآیندهای بدن را مختل ساخته و خطر ابتلا به بسیاری از مشکلات سلامتی، از بیماری قلبی و چاقی گرفته تا اضطراب و افسردگی را افزایش دهند.

مشکلات غده هیپوفیز و ارتباط آن با سطوح کورتیزول

غده هیپوفیز یا ریزمغذی در بخش تحتانی مغز شما قرار داشته و ترشح هورمون های مختلف را کنترل می نماید. مشکلات مرتبط با این غده می تواند باعث تولید کمتر یا بیش از حد هورمون ها از جمله آدرنوکورتیکوتروپین (adrenocorticotropic) شود. این هورمون غدد فوق کلیوی را تحریک می کند تا کورتیزول ترشح شود. هیپوفیز در شرایط زیر می تواند باعث سطح بالای کورتیزول شود، از جمله:
• هیپر هیپوفیز یا غده هیپوفیز بیش فعال
• تومورهای خوش خیم هیپوفیز از جمله آدنوم
• تومورهای سرطانی هیپوفیز
– تومورهای غده فوق کلیوی

اختلالات مربوط به غدد فوق کلیوی و تاثیرات ان بر کورتیزول

غدد فوق کلوی شما در بالای هر کلیه قرار دارند. تومورهای این غدد می توانند خوش خیم یا بدخیم و در اندازه های متفاوت باشند. هر دو نوع تومور سطوح بالایی از هورمون ها از جمله کورتیزول را ترشح می کنند. همین مسئله به سندرم کوشینگ منجر خواهد شد. علاوه بر این، اگر تومور به اندازه ای بزرگ باشد که به اندام های مجاور فشار وارد آورد، ممکن است متوجه درد در شکم خود شده و یا احساس سیری کنید. تومورهای آدرنال معمولا خوش خیم بوده و تقریبا در یک نفر از ده نفر یافت می شوند. به طور کلی سرطان های آدرنال تقریبا نادر هستند.

عوارض جانبی داروها: برخی از داروها می توانند باعث افزایش سطح کورتیزول شوند. برای مثال داروهای ضد بارداری خوراکی. داروهای کورتیکواستروئیدی که برای درمان آسم، آرتریت، سرطان‌های خاص و سایر بیماری‌ها استفاده می‌شوند نیز با مصرف در دوزهای بالا یا برای مدت طولانی، می‌توانند سطح کورتیزول را افزایش دهند. کورتیکواستروئیدهایی که معمولاً تجویز می شوند عبارتند از

• پردنیزون (Deltasone، Prednicot، Rayos)
• کورتیزون (کورتون استات)
• متیل پردنیزولون (مدرول، متیل پردنیزولون)
• دگزامتازون (دگزامتازون Intensol، DexPak، Baycadron)

مصرف کورتیکواستروئیدها در صورت دوز مناسب و طبق تجویز پزشک می توانند به کاهش خطر سطوح بالای کورتیزول کمک کنند. داروهای استروئیدی هرگز نباید بدون کاهش تدریجی قطع شوند. توقف ناگهانی آنها می تواند باعث کاهش سطح کورتیزول و در نتیجه کاهش فشار خون و قند خون، حتی کما و مرگ شود. از این رو، همیشه قبل از ایجاد هر گونه تغییر در برنامه مصرف کورتیکواستروئیدها با پزشک خود صحبت کنید.

ارتباط استروژن و کورتیزول

استروژن نیز می تواند سطح کورتیزول را در خون شما افزایش دهد. این مسئله می تواند ناشی از استروژن درمانی و بارداری باشد. غلظت بالای استروژن در گردش خون شایع ترین علت سطوح بالای کورتیزول در زنان است.

در صورت اختلال کورتیزول آیا باید به پزشک مراجعه کنم؟

اگر شما فکر می کنید که سطح کورتیزول در بدنتان افزایش یافته است، مهم است که برای انجام آزمایش خون به پزشک مراجعه نمایید. سطح بالای کورتیزول با علائم و نشانه های رایجی در بدن همراه است که می توانند با بسیاری از بیماری های دیگر نیز ایجاد شوند، بنابراین، تأیید اینکه چه چیزی باعث این علائم شده، بسیار حائز اهمیت است. اگر علائمی را تجربه می کنید که ناشی از سطح بالای کورتیزول باشد، پزشک ممکن است آزمایشات زیر را تجویز نماید:

• آزمایشات خون و ادرار. این نوع آزمایشات سطح کورتیزول را در خون و ادرار شما اندازه گیری می کنند. برای آزمایش خون از نمونه خون گرفته شده از رگ شما استفاده می شود. برای ادرار هم، آزمایشی به نام تست 24 ساعته دفع کورتیزول از بیمار به عمل می آید. این تست مستلزم جمع آوری ادرار در یک دوره 24ساعته است. سپس نمونه های خون و ادرار در آزمایشگاه از نظر سطح کورتیزول بررسی می شوند.
• آزمایش بزاق کورتیزول. این تست برای بررسی سندرم کوشینگ تجویز می شود. نمونه ای از بزاق جمع آوری شده در شب برای بررسی اینکه آیا سطح کورتیزول شما بالا است یا خیر، تجزیه و تحلیل خواهد شد. سطوح کورتیزول در طول روز افزایش و کاهش یافته و در شب در افراد بدون سندرم کوشینگ به میزان قابل توجهی کم می شود. سطح بالای آن در شب نشان دهنده ابتلا به سندرم کوشینگ است.
• تصویربرداری. سی تی اسکن یا ام آر آی ممکن است برای نشان دادن تصاویری از غده هیپوفیز و غدد فوق کلیوی شما جهت بررسی تومورها یا سایر اختلالات انجام شود.

به طور کلی، سطوح بالای کورتیزول در صورتی که کنترل نشود می تواند عواقب جدی را برای سلامت شما به دنبال داشته باشد. در حقیقت، در صورت عدم درمان، خطر ابتلا به بیماریهای مرتبط با آن افزایش خواهد یافت، از جمله:
• بیماری های قلب و عروق
• پوکی استخوان
• مقاومت به انسولین و دیابت
• اختلالات روانی

کلام پایانی

هر فردی ممکن است گهگاهی سطح بالای کورتیزول را تجربه نماید. این بخشی از پاسخ طبیعی بدن شما به تهدیدات خطر یا آسیب زا است. اما این مشکل در مدت زمان طولانی می تواند سلامت شما را تهدید نماید. پس اگر علائم کورتیزول بالا را دارید، بهتر است در ابتدا آزمایش خون دهید تا مشخص شود که سطح کورتیزول شما تا چه اندازه بالا است. بر اساس این نتایج، پزشک می تواند علت اصلی را بررسی نموده و به بازگشت کورتیزول به سطح ایمن کمک کند.

تهیه و تنظیم مطلب توسط تیم تولید محتوای بادی‌من، استفاده از مطالب بدون ذکر منبع ( بادی‌من ) و به منظور مقاصد تجاری پیگرد قانونی دارد.

Sources

Buliman A, et al. (2016). Cushing’s disease: A multidisciplinary overview of the clinical features, diagnosis, and treatment.
ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5152600/

Cortisol, Serum. (n.d.).
mayomedicallaboratories.com/test-catalog/Clinical+and+Interpretive/8545

Hertel J, et al. (2017). Evidence for stress-like alterations in the HPA-axis in women taking oral contraceptives. DOI:
doi.org/10.1038/s41598-017-13927-7

Hormones — cortisol and corticosteroids. (2017).
betterhealth.vic.gov.au/health/ConditionsAndTreatments/Hormones-cortisol-and-corticosteroids

Key statistics for adrenal cancer. (2015).
cancer.org/cancer/adrenal-cancer/about/key-statistics.html

Mayo Clinic Staff. (2016). Chronic stress puts your health at risk.
mayoclinic.org/healthy-lifestyle/stress-management/in-depth/stress/art-20046037

Mayo Clinic Staff. (2017). Benign adrenal tumors.
mayoclinic.org/diseases-conditions/benign-adrenal-tumors/symptoms-causes/syc-20356190

Nieman LK, et al. (2008). The diagnosis of Cushing’s syndrome: An Endocrine Society clinical practice guideline.
ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=18334580

Pituitary gland: Hyperpituitarism (overactive pituitary gland). (2017).
my.clevelandclinic.org/health/diseases/15173-pituitary-gland–hyperpituitarism-overactive-pituitary-gland

Ranabir S, et al. (2011). Stress and hormones. DOI:
doi.org/10.4103/2230-8210.77573

Signs and symptoms of adrenal cancers. (2018).
cancer.org/cancer/adrenal-cancer/detection-diagnosis-staging/signs-symptoms.html

What is cortisol? (n.d.).
hormone.org/hormones-and-health/hormones/cortisol