لاکتوز چیست؟ عدم تحمل و حساسیت به لاکتوز به چه معناست؟

اگر تنها مدت کوتاهی پس از صرف غذا، صدایی در شکم خود شنیده اید، ممکن است که اختلال عدم تحمل لاکتوز داشته باشید. لاکتوز نوعی قند است که در محصولات لبنی به خصوص شیر یافت می شود. برخی از افراد نمی توانند این قند را به درستی هضم کرده و همین امر منجر به علائم گوارشی ناخوشایندی خواهد شد. در ادامه مطلب، به بررسی عدم تحمل لاکتوز، نحوه تشخیص و درمان آن خواهیم پرداخت. تا پایان ما را همراهی نمایید.

منظور از حساسیت به لاکتوز چیست؟

عدم تحمل لاکتوز یا حساسیت به لاکتوز نوعی اختلال گوارشی است که در پس ناتوانی در هضم لاکتوز، یکی از قندهای اصلی محصولات لبنی ایجاد می شود. این مسئله بسیار شایع بوده و حداقل بر دو سوم جمعیت بزرگسال جهان تأثیر می گذارد. در حقیقت، این وضعیت زمانی که بدن شما به اندازه کافی آنزیم لاکتاز را که برای هضم لاکتوز به آن نیاز دارید، ترشح نکند، رخ می دهد. افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز هنگام مصرف لبنیات دچار مشکلات گوارشی می شوند و این می تواند بر کیفیت زندگی آنها تأثیر منفی داشته باشد. این علائم عمدتا شامل نفخ، اسهال و گرفتگی شکم است.

آیا عدم تحمل لاکتوز به مرور زمان بیشتر می شود؟

از آنجایی که لاکتوز در شیر مادر یافت می شود، تقریباً همه با توانایی هضم آن متولد شده ایم. با این حال، ممکن است در هر سنی، حتی تا بزرگسالی، به عدم تحمل لاکتوز مبتلا شوید. انواع مختلفی از عدم تحمل لاکتوز وجود دارد که توسط عوامل مختلفی ایجاد می شود. با این حال، علت عمده عدم تحمل لاکتوز به دلیل کمبود آنزیم لاکتاز است.

علائم عدم تحمل لاکتوز

اگر این مشکل به درستی مدیریت نشود، مشکلات گوارشی شما تشدید خواهند شد. این علائم ممکن است به سرعت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس از صرف غذا ظاهر شوند. شایع ترین علائم عبارتند از:

نفخ
گرفتگی یا اسپاسم شکم
گاز
اسهال
حالت تهوع

برخی افراد نیز استفراغ، درد زیر شکم و یبوست را تجربه می کنند. اما بیایید علل برخی از این مشکلات را بررسی نماییم. اسهال به دلیل لاکتوز هضم نشده در روده کوچک شما رخ می دهد، به عبارتی لاکتوز باعث می شود آب به داخل دستگاه گوارش شما راه یابد. همچنین زمانی که لاکتوز به کولون شما می رسد، توسط باکتری های موجود در روده شما تخمیر شده و اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه SCFAs و گاز تشکیل می شود. همین مسئله باعث نفخ، گاز و درد می شود. در نظر داشته باشید که شدت علائم بر اساس میزان لاکتوزی که می توانید تحمل کنید و مقداری که مصرف کرده اید، متفاوت است. اما خوشبختانه ماندگاری این علائم کوتاه بوده و شما معمولاً تحت تأثیر این علائم قرار نمی‌گیرید، مگر اینکه مقادیر زیادی لاکتوز مصرف کنید یا شرایط دیگری داشته باشید که توسط تحریک گوارشی ناشی از عدم تحمل لاکتوز بدتر شده است.

علل و انواع عدم تحمل لاکتوز

لاکتوز از قندهای ساده گلوکز و گالاکتوز تشکیل شده است. شما به آنزیم لاکتاز نیاز دارید تا لاکتوز را به گلوکز و گالاکتوز تجزیه کند، و سپس بدن شما برای دریافت انرژی آن را از جریان خون جذب نماید. در صورتی که آنزیم لاکتاز کافی نباشد، لاکتوز بدون هضم در روده شما حرکت کرده و سبب ایجاد علائم گوارشی می شود. با این حال، دلایل متعددی برای کمبود لاکتاز وجود دارد که در ادامه آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

عدم تحمل لاکتوز اولیه

عدم تحمل لاکتوز اولیه که شایع ترین نوع می باشد، به دلیل کاهش تولید لاکتاز با افزایش سن ایجاد می شود. به این ترتیب، به مرور زمان و با افزایش سن، شما توانایی جذب لاکتوز را از دست می دهید. این شکل از عدم تحمل لاکتوز ممکن است تا حدی ژنتیکی باشد زیرا در برخی از جمعیت ها نسبت به سایرین شایع تر است. مطالعات نشان می دهند که این بیماری کمتر از ۱۰ درصد از مردم اروپای شمالی، حدود ۵۰ درصد از مردم لاتین و خاورمیانه و ۸۰ تا ۹۹ درصد از مردم آفریقا و آسیا را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

عدم تحمل لاکتوز ثانویه

عدم تحمل لاکتوز ثانویه در نتیجه بیماری دیگری ایجاد می شود که روده کوچک در آن تحت تأثیر قرار می گیرد، یعنی جایی که لاکتاز تولید می شود. دلیل آن هم، التهاب در دیواره روده است که منجر به کاهش موقت تولید لاکتاز می شود. علل احتمالی عدم تحمل لاکتوز ثانویه عبارتند از بیماری کرون، بیماری سلیاک، شیمی درمانی، کولیت اولسراتیو (نوعی بیماری التهابی مزمن روده بزرگ) و کهنسالی.

عدم تحمل لاکتوز مادرزادی

عدم تحمل لاکتوز مادرزادی در نوزادان وجود دارد. این یک نوع نادر و ارثی از این بیماری بوده و هر دو والدین باید دارای جهش ژنی خاص برای عدم تحمل لاکتوز مادرزادی باشند تا نوزاد با این مشکل متولد شود. این نوزادان به دلیل محتوای لاکتوز شیر مادر حساسیت داشته و این وضعیت در صورت عدم تشخیص سریع حتی ممکن است کشنده باشد. عوارض جانبی ممکن است شامل اسهال شدید و سطوح بالای کلسیم باشد. لازم به ذکر است که وضعیت مذکور همچنین مادام العمر است.

عدم تحمل لاکتوز رشدی یا Developmental

عدم تحمل لاکتوز رشدی در نوزادان نیز رخ می دهد. این مورد معمولاً فقط در نوزادان نارس دیده می‌شود یعنی آنهایی که قبل از رشد کامل سیستم گوارشی به دنیا می‌آیند و علائمی مانند ناراحتی گوارشی را تجربه می کنند. این وضعیت معمولاً با رشد کودک خود به خود برطرف می شود، اما در این میان، ممکن است نوزاد شما به جای شیر مادر به شیر خشک بدون لاکتوز نیاز داشته باشد.

خطرات مربوط به عدم تحمل لاکتوز

ابتلا به عدم تحمل لاکتوز در برخی از افراد ممکن است به دلیل عوامل مختلفی افزایش یابد. عوامل خطرزایی که باید به آنها توجه کرد عبارتند از:

ژن آسیایی یا آفریقایی
سابقه پزشکی مشکلات یا بیماری های گوارشی
خویشاوندانی از شما که عدم تحمل لاکتوز دارند

تست عدم تحمل لاکتوز

در اینجا روش هایی را توضیح خواهیم داد که پزشک می تواند شما را از نظر عدم تحمل لاکتوز ارزیابی نماید:

تست تنفس هیدروژن: این تست، هیدروژن موجود در تنفس شما را پس از مصرف لاکتوز اندازه گیری می کند. مقادیر بالای هیدروژن نشان‌دهنده مشکلات گوارشی است که ممکن است به عدم تحمل لاکتوز مرتبط باشد، اما همچنین می تواند ناشی از مسائل دیگر باشد.
تست تحمل لاکتوز: در این آزمایش، قند خون شما پس از مصرف لاکتوز اندازه گیری خواهد شد. اگر به عدم تحمل لاکتوز مبتلا باشید، سطح قند خون شما تحت تأثیر قرار نمی گیرد زیرا بدن شما نمی تواند لاکتوز را تجزیه کند.
آزمایش ژنتیک: این آزمایش علل ژنتیکی عدم تحمل لاکتوز را بررسی می کند، اما افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز ثانویه ممکن است با نتایج منفی کاذب روبرو شوند.
فعالیت لاکتاز در مرز پرزهای ژژنوم: این روش تهاجمی و گران قیمت نیاز به بیوپسی از مرز پرزهای ژژنوم دارد، که بخشی از روده کوچک شما است، اما راهی قطعی برای ارزیابی فعالیت لاکتاز نمی باشد.
تست اسیدیته مدفوع: این تست که عمدتا برای نوزادان و نوزادان استفاده می شود، سطح اسید مدفوع را اندازه گیری می کند و نشان می دهد که در موارد عدم تحمل لاکتوز، سطح PH پایین تر است.

یک روش دیگر این است که اگر فکر می کنید به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستید، لاکتوز را حداقل به مدت ۲ هفته از رژیم غذایی خود حذف کنید، سپس لبنیات را دوباره مصرف کنید. پس از آن با تجربه علائم گوارشی متوجه خواهید شد که آیا دچار این مشکل هستید یا خیر. در حالی که روش حذف لبنیات و مشخص نمودن اینکه آیا در هضم لاکتوز مشکلی دارید یا خیر، یک روش موثر است، اما تشخیص رسمی از سوی یک پزشک به شما کمک می کند در صورتی که علائم شما ناشی از بیماری دیگری باشد، از حذف بی مورد لبنیات از رژیم غذایی خود جلوگیری کنید.

چگونه بدون مصرف لبنیات مواد مغذی حاوی آن را دریافت کنیم؟

محصولات لبنی که شامل شیر و تمام محصولات تهیه شده از شیر می شود، بسیار مغذی هستند. در واقع، مصرف لبنیات با تراکم مواد معدنی استخوان بیشتر مرتبط بوده و همین به کاهش خطر شکستگی استخوان با افزایش سن کمک کند. با این حال، افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز ممکن است نیاز به کاهش یا حذف مصرف لبنیات خود داشته باشند و به طور بالقوه آنها از دریافت مواد مغذی مهم مانند کلسیم محروم شوند. درست است که غذاهای لبنی منابع عالی کلسیم هستند، اما خوردن لبنیات برای سلامتی شما حیاتی نیست. از این رو، شما می توانید بدون لبنیات از یک رژیم غذایی بسیار سالم پیروی کنید، به شرطی که سایر غذاهای سرشار از کلسیم مصرف نمایید.

برخی از منابع غیر لبنی غنی از کلسیم عبارتند از:

غذاهای غنی شده با کلسیم: غذاهای غنی شده با کلسیم شامل آب میوه ها، نان ها و شیرهای غیر لبنی مانند شیر بادام، سویا و جو دوسر هستند. جالب است بدانید که تنها ۱ فنجان ( ۲۴۰ میلی لیتر ) آب پرتقال غنی شده با کلسیم، ۲۷ درصد از ارزش روزانه این ماده معدنی را تامین می کند.

ماهی استخوان دار: ماهی های کنسرو شده با استخوان، مانند ساردین، ماهی آزاد یا سفید، سرشار از کلسیم هستند. تنها ۳ اونس ( ۸۵ گرم ) ماهی آزاد کنسرو شده با استخوان، ۱۴ درصد از DV را تامین می کند.

غذاهای گیاهی با کلسیم بالا: بسیاری از غذاهای گیاهی مانند کلم پیچ و کلم بروکلی حاوی مقادیر مناسبی کلسیم هستند. فقط نصف فنجان ( ۱۱۳ گرم ) اسفناج آب پز ۹ درصد کلسیم را تامین می کند. برای آبمیوه های غنی شده با کلسیم و شیرهای غیر لبنی، حتماً بطری یا کارتن آن را قبل از استفاده خوب تکان دهید تا کلسیم در کف آن ته نشین نشود. علاوه بر این، به خاطر داشته باشید که کلسیم غذاهای گیاهی اغلب به دلیل وجود مواد ضد مغذی مانند فیتات و اگزالات، جذب ضعیفی در بدن دارند.

غذاهای حاوی لاکتوز کدامند؟

لاکتوز تقریباً در تمام محصولات لبنی و همچنین غذاهایی که حاوی لبنیات هستند یافت می شود. محصولات لبنی از جمله:

شیر گاو ( همه انواع )
شیر بز
پنیر ( شامل پنیرهای سفت و نرم )
بستنی
ماست
خامه
مخلوط نصف شیر، نصف یا خامه که اصطلاحا به آن half-and-half می گویند
کره

برخی از غذاهای مذکور حاوی لاکتوز بیشتری نسبت به سایرین هستند. به عنوان مثال، محتوای لاکتوز انواع پنیرها به طور قابل توجهی متفاوت است. پنیرهای نرم مانند بری یا Brie ( پنیری که در بخش بری از شهرستان سنه مرن در فرانسه تولید می‌شود ) دارای لاکتوز بالایی هستند، در حالی که پنیرهای سفت مانند پارمسان فقط حاوی مقادیر کمی می باشند.

غذاهایی که گاهی حاوی لاکتوز هستند: منظور از این بخش، غذاهایی هستند که بخشی از ترکیبات آنها شامل نوعی از لبنیات می باشد مانند:

غذاهایی که با سس خامه ای درست می شوند، مانند آلفردو
بیسکویت و کلوچه
شکلات و غذاهای بسته بندی شده مانند شیرینی های آب پز و آبنبات
نان و محصولات پخته شده
کیک ها
غلات صبحانه
سوپ و سس فوری
گوشت های فرآوری شده، مانند ژامبون و سوسیس خرد شده
غذاهای آماده
سس و سس پاستا
چیپس سیب زمینی، آجیل و تورتیلاهای طعم دار
دسر و کاستارد

به این ترتیب، اگر شما نیز به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستید، بهتر است ترکیبات مواد غذایی بسته بندی شده را حتما قبل از مصرف به دقت بررسی کنید.

– نام های دیگر برای لبنیات اضافه شده

با مطالعه لیست مواد تشکیل دهنده متوجه خواهید شد که آیا محصول مورد نظر حاوی لبنیات است یا خیر. شیر یا فرآورده های لبنی اضافه شده ممکن است به صورت زیر برچسب گذاری شوند:

شیر
مواد جامد شیر
پودر شیر
کشک
پروتئین آب پنیر
کازئین شیر
سرشیر
قند شیر یا milk sugar
باترمیلک یا buttermilk
پنیر
شیر مالت دار
مواد جامد شیر خشک
خامه ترش
کنسانتره پروتئین آب پنیر
محصولات جانبی شیر

جایگزین های بدون لاکتوز

شما می توانید امروزه جایگزین های متعدد بدون لاکتوز را برای اکثر غذاهای حاوی لاکتوز مصرف کنید. برخی از محصولات لبنی را نیز می توان با حذف لاکتوز، که معمولاً در طی تولید به گلوکز و گالاکتوز تجزیه می شود، بدون لاکتوز تهیه نمود. این قندهای ساده به خودی خود به طور طبیعی شیرین‌ تر از لاکتوز بوده و به شیرهای بدون لاکتوز طعم کمی شیرین‌تر از محصولات معمولی می بخشند. اکثر محصولات لبنی بدون لاکتوز برچسب “بدون لاکتوز” دارند. Lactaid تنها یکی از برندهای مورد توجه است. همچنین محصولات لبنی گیاهی، مانند شیر بادام، ماست نارگیل، بستنی سویا و پنیر بادام هندی به طور طبیعی فاقد لاکتوز هستند.

گزینه های درمانی موجود برای عدم تحمل لاکتوز

در صورتی که نمی خواهید مصرف لبنیات را کنار بگذارید، می توانید با چندین درمان طبیعی مشکل عدم تحمل لاکتوز را به حداقل برسانید.

مکمل های آنزیمی

مکمل های آنزیمی می توانند به بدن شما در هضم لاکتوز کمک کنند. با این حال، اثربخشی این محصولات ممکن است بسیار متفاوت باشد، از عدم تأثیر قابل تشخیص گرفته تا کاهش علائم عدم تحمل لاکتوز با نتایج مطلوب ‌تر تست تنفس هیدروژن. برخی دیگر نیز ممکن است علائم را کاهش دهند اما این در حالی است که شما تغییری را در نتایج آزمایش تنفس هیدروژنی خود مشاهده نخواهید کرد، و این نشان دهنده اثر دارونما است. در هر صورت، بهتر است قبل از استفاده از این مکمل ها با پزشک مشورت کنید.

قرار گرفتن در معرض لاکتوز

مصرف منظم لاکتوز ممکن است به بدن شما کمک می کند تا با آن سازگار شود. در هر صورت، مطالعات روی این استراتژی محدود است، اما نتایج اولیه نشانه های مثبتی را نشان می دهد. با قرار گرفتن در معرض منظم لاکتوز، میکروبیوتای روده شما ممکن است بتواند به تنهایی لاکتاز کافی برای کاهش علائم عدم تحمل لاکتوز تولید کند، علیرغم اینکه بدن شما کمبود لاکتاز دارد. درجه غلظت در این روش بسیار مهم بوده و شیر پرچرب مانند شیر کامل ممکن است بهترین انتخاب باشد زیرا بدن شما آن را آهسته تر هضم می کند و به طور بالقوه به باکتری های روده شما زمان بیشتری برای هضم لاکتوز می دهد. با این حال، تحقیقات بیشتر برای این مورد لازم است.

پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها

پروبیوتیک ها میکروارگانیسم هایی هستند که فواید سلامتی بسیاری دارند، در حالی که پری بیوتیک ها نوعی فیبر هستند که به عنوان غذای این میکروارگانیسم ها عمل کرده و باکتری های مفید روده شما را تغذیه می کنند. مطالعات نشان داده اند که هم پروبیوتیک ها و هم پری بیوتیک ها علائم عدم تحمل لاکتوز را کاهش می دهند، اگرچه اکثر حجم مطالعات گسترده نیست. علاوه بر این، برخی از انواع پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها ممکن است موثرتر از سایرین باشند. گمان می‌رود که سودمندترین پروبیوتیک‌ها بیفیدوباکترها (Bifidobacteria) و سویه‌های لاکتوباسیلوس (Lactobacillus) باشند که اغلب در ماست ‌ها و مکمل‌ های پروبیوتیک یافت می‌شوند.

آیا هنوز هم می توانید لبنیات با عدم تحمل لاکتوز بخورید؟

همه غذاهای لبنی حاوی لاکتوز هستند، اما این بدان معنا نیست که در صورت ابتلا به این اختلال، مصرف آنها کاملاً ممنوع است. اکثر افراد مبتلا به این بیماری می توانند مقادیر کمی لاکتوز را تحمل کنند. به عنوان مثال، برخی از افراد قادر به خوردن مقداری شیر هستند و مشکلی برای آنها پیش نمی آید، اما نه به اندازه ای که شما آن را از یک کاسه غلات دریافت می کنید. تصور می شود که افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز می توانند تا ۱۸ گرم لاکتوز را در طول روز تحمل کنند. در واقع، تحقیقات نشان می دهد که بسیاری نیز می توانند تا ۱۲ گرم را در یک وعده مصرف کنند، که تقریباً مقدار موجود در ۱ فنجان ( ۲۴۰ میلی لیتر ) شیر است.

برخی از محصولات لبنی نیز به طور طبیعی دارای لاکتوز کمی هستند که می توان آنها را در وعده های معمول خود مصرف نمود. به عنوان مثال، کره که فقط حاوی مقادیر کمی لاکتوز است. برخی از پنیرها مانند پارمزان یا پارمسان، چدار و سوئیسی نیز کمتر از ۱ گرم لاکتوز در هر وعده دارند. به طور کلی، پنیرهای سفت دارای لاکتوز کمتری نسبت به پنیرهای نرم هستند. جالب اینجاست که ماست علائم کمتری نسبت به سایر انواع لبنیات در افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز ایجاد می کند. دلیل آن هم این است که پروبیوتیک ها یا باکتری های مفید در ماست دارای آنزیم لاکتاز بوده و به بدن شما کمک می کنند لاکتوز را تجزیه نماید.

سخن پایانی

عدم تحمل لاکتوز به مجموعه ای از علائم ناشی از کمبود لاکتاز، نوعی آنزیم که قند شیر به نام لاکتوز را تجزیه می کند، اطلاق می شود. اگر شما به این بیماری مبتلا باشید، علائمی را پس از مصرف لاکتوز که در محصولات لبنی مانند شیر، ماست و پنیر وجود دارد، تجربه خواهید نمود، نظیر دل درد یا اسهال. بسیاری از افراد در دنیا به لاکتوز حساسیت دارند، اما راه های زیادی برای تنظیم رژیم غذایی برای جلوگیری یا محدود کردن این عنصر وجود دارد. برای نمونه خرید غذاهای بدون لاکتوز. در نهایت، اگر نگران این هستید که با خوردن لبنیات دچار مشکل می شوید، می توانید با جایگزین نمودن غذاها و نوشیدنی های متعددی و نیز برخی از گزینه های درمانی به پیشگیری یا کاهش علائم مذکور کمک کنید.

تهیه و تنظیم مطلب توسط تیم تولید محتوای بادی‌من، استفاده از مطالب بدون ذکر منبع ( بادی‌من ) و به منظور مقاصد تجاری پیگرد قانونی دارد.

References

Review article: lactose intolerance in clinical practice – myths and realities

Diarrhea caused by carbohydrate malabsorption

Clinical implications of lactose malabsorption versus lactose intolerance

Systemic lactose intolerance: a new perspective on an old problem

Lactose intolerance in Indonesian children

Evaluating the Patient With Diarrhea: A Case-Based Approach

Lactose intolerance and gastrointestinal cow’s milk allergy in infants and children – common misconceptions revisited

Lactose Intolerance in Adults: Biological Mechanism and Dietary Management

Constipation: understanding mechanisms and management

Slow Transit Constipation Associated With Excess Methane Production and Its Improvement Following Rifaximin Therapy: A Case Report