هورمون ها نوعی مواد شیمیایی یا به عبارتی پیام رسان های شیمیایی هستند که عملکردهای مختلف بدن ما را با یکدیگر هماهنگ می کنند. مسئول تولید و ترشح هورمون ها در بدن غدد، اندام ها و بافت ها هستند که عمدتا بسیاری از آنها سیستم غدد درون ریز شما را تشکیل می دهند.

هورمون چیست؟

همانطور که پیشتر گفته شد هورمون ها مواد شیمیایی هستند که عملکردهای مختلف بدن شما را با انتقال پیام از طریق جریان خون به اندام ها، پوست، عضلات و سایر بافت ها و سلول ها هماهنگ می کنند. این سیگنال ها به بدن شما می گویند که چه کاری را در چه زمانی باید انجام دهند. هورمون ها برای زندگی و سلامتی شما از اهمیت بالایی برخوردار هستند و دانشمندان تاکنون بیش از ۵۰ مورد هورمون را در بدن انسان شناسایی نموده اند. هورمون ها و بیشتر بافت ها (عمدتا غدد) که آنها را تولید و آزاد می کنند، سیستم غدد درون ریز شما را تشکیل می دهند. هورمون ها مسئول فرآیندهای مختلفی در بدن هستند، از جمله:

• متابولیسم
• هموستاز(ثابت نگه داشتن مواد موجود در محیط داخلی بدن)، مانند تنظیم فشار خون و قند خون، تعادل مایعات (آب) و الکترولیت ها و دمای بدن
• رشد و نمو
• عملکرد جنسی
• تولید مثل
• چرخه خواب و بیداری
• کنترل خلق و خوی
• حفظ و بازسازی عضلات
• ترمیم پوست و مو

لازم به ذکر است که کوچکترین تغییرات در هورمون های بدن می تواند شرایط قابل توجهی را به وجود آورد. به عبارتی، تغییرات جزئی در سطوح این مواد شیمیایی می توانند وضعیت قابل ملاحظه ای را در بدن شما ایجاد کرده و منجر به شرایط خاصی شود که نیاز به درمان پزشکی پیدا کنید.

بررسی عملکرد هورمون ها در بدن

همانطور که در بالا هم اشاره نمودیم، هورمون ها نوعی پیام رسان شیمیایی هستند که صدها فرآیند بدن را تحت تاثیر قرار داده و مدیریت می کنند. جالب است بدانید که یک فرآیند بدن متشکل از یک واکنش زنجیره ای چندین هورمون مختلف است. یک هورمون تنها در صورتی روی قسمتی از بدن شما اثر می‌گذارد که سلول‌ های بافت هدف توسط گیرنده‌ هایی پیام آن را دریافت نمایند. برای درک بهتر این مسئله، هورمون را به عنوان یک کلید و سلول های بافت هدف آن، مانند یک اندام یا بافت چربی را به عنوان قفل هایی با شکل خاص در نظر بگیرید. تنها در صورتی که این هورمون با قفل یا همان گیرنده دیواره سلولی مطابقت داشته باشد، عملکرد صحیح رخ می دهد. در واقع هوزمون پیامی را ارسال کرده و همین باعث می شود که گیرنده های هدف، اقدام خاصی را انجام دهند. بدن شما از هورمون ها برای دو نوع ارتباط استفاده می کند. نوع اول ارتباط بین دو غده درون ریز است. یک غده، هورمونی را ترشح می کند و غده دیگری را تحریک ساخته تا سطح هورمون هایی را که آزاد می کند تغییر دهد. یک مثال از این ارتباط بین غده هیپوفیز و تیروئید است. غده هیپوفیز شما، هورمون محرک تیروئید یا TSH را ترشح و در نتیجه غده تیروئید شما را تحریک می کند تا با آزادسازی هورمون ها، بر جنبه های مختلف بدن شما تأثیر بگذارد. نوع دوم ارتباط بین غده درون ریز و اندام هدف است. برای مثال، لوزالمعده شما با ترشح انسولین، بر روی عضلات و کبد شما تاثیر گذاشته و به پردازش گلوکز کمک می نماید.

بافت های سازنده هورمون کدامند؟

بیشتر هورمون ها توسط غدد تخصصی که سیستم غدد درون ریز شما را تشکیل می دهند، ترشح می شوند. غده، اندامی است که یک یا چند ماده مانند هورمون ها، شیره های گوارشی، عرق یا اشک را می سازد. غدد درون ریز هورمون ها را به طور مستقیم وارد جریان خون شما می کنند.

سیستم غدد درون ریز شما از غدد زیر تشکیل شده است:

• هیپوتالاموس
• غده هیپوفیز
• غده پینه آل
• تیروئید
• غدد پاراتیروئید
• غدد فوق کلیوی
• پانکراس
• تخمدان ها
• بیضه ها

اما همه اندام‌ ها و بافت‌ هایی که هورمون‌ ها یا مواد شبه هورمونی را آزاد می سازند بخشی از سیستم غدد درون ریز محسوب نمی ‌شوند. سایر بافت های بدن که هورمون ترشح می کنند عبارتند از:

• بافت چربی
• کلیه ها
• کبد
• روده (دستگاه گوارش)
• جفت
• هیپوتالاموس

هیپوتالاموس

هیپوتالاموس ناحیه کوچکی از مغز است که از طریق ساقه هیپوفیز به غده هیپوفیز متصل می شود. این ناحیه مسئول ترشح چندین هورمون است که غده هیپوفیز شما را کنترل می نمایند. هیپوتالاموس شما هورمون های زیر را می سازد:

• هورمون آزاد کننده کورتیکوتروفین یا کورتیکوتروپین (هورمون طبیعی قسمت قدامی هیپوفیز)
• دوپامین
• هورمون آزاد کننده گنادوتروپین
• هورمون آزاد کننده هورمون رشد
• اکسی توسین (هیپوتالاموس شما اکسی توسین می سازد، اما غده هیپوفیز شما آن را ذخیره و آزاد می کند)
• سوماتواستاتین
• هورمون آزاد کننده تیروتروپین

غده هیپوفیز

غده هیپوفیز شما غده ای به اندازه نخود در پایه مغز، پشت پل بینی (bridge of your nose) و زیر هیپوتالاموس بوده و از دو لوب تشکیل شده است: لوب خلفی و لوب قدامی. غده هیپوفیز شما چندین هورمون ترشح می کند که بسیاری از آنها عملکرد سایر غدد درون ریز را کنترل می نمایند؛ هیپوفیز قدامی مسئول تولید و ترشح ۶ هورمون زیر می باشد:

• هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH یا کورتیکوتروپین).
• هورمون محرک فولیکول یا FSH
• هورمون رشد GH
• هورمون لوتئینه یا LH
• پرولاکتین
• هورمون محرک تیروئید (TSH)

هیپوفیز خلفی نیز هورمون های زیر را ترشح می کند:

• هورمون ضد ادراری (ADH یا وازوپرسین)
• اکسی توسین

غده پینه آل

غده صنوبری یا پینه آل نوعی غده کوچکی در مغز شما است که در زیر قسمت پشتی جسم پینه ای (فیبرهای عصبی که دو قسمت مغز شما را به هم متصل می کنند) قرار دارد. این هورمون ملاتونین را آزاد کرده و به کنترل چرخه خواب و بیداری شما کمک می کند.

غده تیروئید

تیروئید شما یک غده پروانه ای شکل کوچک است که در جلوی گردن و زیر پوست شما قرار دارد. وظیفه اصلی تیروئید کنترل میزان متابولیسم است، یعنی سوخت و ساز طبیعی بدن که طی آن غذا در بدن به انرژی تبدیل می‌شود. تیروئید شما هورمون های زیر را ترشح می کند:

• تیروکسین (T4)
• تری یدوتیرونین (T3)
• تری یدوتیرونین معکوس (RT3)
• کلسی تونین (Calcitonin)

تیروکسین و تری یدوتیرونین معمولا در کنار یکدیگر “هورمون تیروئید” نامیده می شوند.

غدد پاراتیروئید

اکثر افراد دارای چهار غده پاراتیروئید به اندازه نخود هستند که در پشت غده تیروئید (غده پروانه ای شکل در گردن شما) قرار دارد. گاهی اوقات، این غدد شما در راستا یا امتداد مری یا در قفسه سینه شما قرار دارند. برای همین، آنها به عنوان غدد نابجا یا ectopic  (در یک مکان غیر طبیعی) شناخته می شوند. وظیفه اصلی غدد پاراتیروئید ترشح هورمون پاراتیروئید یا PTH است که مسئولیت تعادل کلسیم در خون و سلامت استخوان را بر عهده دارند.

غدد فوق کلیوی

غدد فوق کلیوی غدد مثلثی شکل کوچکی هستند که در بالای هر یک از دو کلیه شما قرار دارند و هورمون های زیر را می سازند:

• کورتیزول
• آلدوسترون
• DHEA و آندروژن ها
• آدرنالین (اپی نفرین)
• نورآدرنالین (نوراپی نفرین)

پانکراس

لوزالمعده شما عضوی در پشت شکم شما است. در واقع، این بخشی از سیستم گوارش و سیستم غدد درون ریز می باشد. سلول های جزیره ای یا لانگرهانس (سلول های غدد درون ریز) در لوزالمعده هورمون های زیر را ترشح می کنند:

• انسولین
• گلوکاگون
• تخمدان ها

زنان از بدو تولد، دارای دو تخمدان هستند که هر کدام از آنها در دو طرف رحم و در زیر دهانه لوله های فالوپ قرار دارند. تخمدان ها علاوه بر داشتن سلول های لازم جهت تولید مثل، هورمون های زیر را نیز تولید می کنند:

• استروژن
• پروژسترون
• تستوسترون

بیضه ها

مردان نیز از ابتدای تولد دارای دو بیضه هستند که در یک کیسه بیرون از بدنشان، در زیر آلت تناسلی آنها آویزان است. بیضه ها بخشی از دستگاه تناسلی مرد بوده که اسپرم و هورمون تستوسترون را ترشح می نمایند.

بافت آدیپوسیت (بافت چربی)

بافت چربی در سراسر بدن شما، از جمله زیر پوست، اطراف اندام های داخلی، بین عضلات، در مغز استخوان و بافت سینه قرار دارد و هورمون های زیر را آزاد می کند:

• لپتین
• آدیپونکتین
• مهارکننده فعال کننده پلاسمینوژن-1 (Plasminogen activator inhibitor-1.)
• استروژن
• آنژیوتانسین

کلیه ها

کلیه های شما دو اندام لوبیایی شکل هستند که خون شما را فیلتر می کنند. آنها بخشی از سیستم ادراری شما هستند، اما هورمون های زیرا را نیز ترشح می سازند:

• اریتروپویتین
• رنین
• شکل فعال ویتامین D ( ویتامین دی در واقع یک ویتامین نیست، بلکه یک پروهورمون است، ماده ای که بدن شما آن را به هورمون تبدیل می کند)

کبد

کبد شما یک اندام و غده ضروری است که صدها عملکرد ضروری برای حفظ زندگی را انجام می دهد. بخشی از سیستم گوارش شما محسوب می شود، اما هورمون هایی نیز تولید می کند، از جمله:

• فاکتور رشد شبه انسولین 1 (IGF-1)
• آنژیوتانسینوژن
• لوله گوارش

لوله گوارش یک لوله طولانی و پیوسته است که از دهان شما شروع شده و به مقعد ختم می شود. مسئولیت اصلی آن نیز هضم غذا است. در حال حاضر دانشمندان در حال بررسی هورمون هایی هستند که روده شما ترشح می کند. این هورمون ها عبارتند از:

• گرلین
• سوماتواستاتین
• پپتید 1 شبه گلوکاگون GLP-1

جفت (Placenta)

جفت عضوی موقت است که در دوران بارداری در رحم شما ایجاد شده و اکسیژن و مواد مغذی را برای جنین فراهم می کند. لازم به ذکر است که جفت، هورمون های استروژن و پروژسترون را برای حفظ بارداری تولید می کند.

مشکلات هورمونی از چه شرایطی ناشی می شوند؟

بسیاری از بیماری ها ناشی از مشکلات هورمونی می باشند. در حقیقت، سطوح بیش از حد یا خیلی کمی از آنها باعث علائم و مشکلاتی در سلامت شما می شود. این عدم تعادل ها اغلب نیاز به درمان دارند. برخی از شایع ترین بیماری ها که با هورمون در ارتباط هستند عبارتند از:

1. دیابت، از جمله دیابت نوع ۲، دیابت نوع ۱ و دیابت بارداری
2. بیماری تیروئید، از جمله کم کاری تیروئید (سطح پایین هورمون تیروئید) و پرکاری تیروئید (سطح بالای هورمون تیروئید)
3. قاعدگی نامنظم که ناشی از سندرم تخمدان پلی کیستیک یا PCOS، آمنوره و عدم تخمک گذاری می باشد
4. ناباروری زنان
5. ناباروری مردان، به طور خاص، سطوح پایین تستوسترون (هیپوگنادیسم)
6. چاقی و افزایش وزن غیر طبیعی در بدن

علت های اختلال و عدم تعادل هورمونی

هر بیماری مرتبط با هورمون می تواند چندین علت مختلف داشته باشد. به طور کلی، شرایط یا موقعیت های اصلی که باعث عدم تعادل هورمونی می شوند عبارتند از:

• تومور، آدنوم یا سایر رشدها
• آسیب یا آسیب به غده درون ریز
• مشکلات خود ایمنی
• جهش های ژنی ارثی (تغییرات) که باعث مشکلاتی در ساختار و یا عملکرد غده درون ریز می شود

برای مشکلات هورمونی به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

پزشکان عمومی می توانند بسیاری از شرایط هورمونی را تشخیص داده و به شما کمک کنند. با این حال، متخصصین غدد در این زمینه بهتر می توانند عمل نمایند. متخصص غدد در غدد درون ریز تخصص دارد، رشته ای از پزشکی که شرایط مرتبط با هورمون های شما را مطالعه می کند. او می تواند شرایط هورمونی را تشخیص داده و برنامه های درمانی و مدیریتی را برای شما تنظیم کند.

سخن پایانی

هورمون ها بخشی مهم و ضروری از بدن شما هستند. در حالی که بدن به طور معمول با دقت مسئولیت تعادل هورمون ها را بر عهده دارد، اما داشتن مقدار بسیار کم یا بیش از حد یک هورمون خاص می تواند منجر به مشکلات سلامتی شود. پس اگر علائم نگران کننده ای را تجربه می کنید، مهم است که با یک متخصص غدد مشورت نمایید. او می تواند آزمایش هایی را برای بررسی اینکه آیا شما عدم تعادل هورمونی دارید یا چیز دیگری باعث علائم شما شده است، تجویز نماید.

تهیه و تنظیم مطلب توسط تیم تولید محتوای بادی‌من، استفاده از مطالب بدون ذکر منبع ( بادی‌من ) و به منظور مقاصد تجاری پیگرد قانونی دارد.

References

Better Health Channel. Hormonal (Endocrine) System. (https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/hormonal-endocrine-system) Accessed 2/23/2022

McLaughlin MB, Jialal I. Biochemistry, Hormones. (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK541112/) [Updated 2021 Jul 22]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island, FL: StatPearls Publishing; 2021 Jan-. Accessed 2/23/2022.

Merck Manual: Consumer Version: Endocrine Glands. (https://www.merckmanuals.com/home/hormonal-and-metabolic-disorders/biology-of-the-endocrine-system/endocrine-glands) Accessed 2/23/2022

Merck Manual: Consumer Version. Endocrine Function. (https://www.merckmanuals.com/home/hormonal-and-metabolic-disorders/biology-of-the-endocrine-system/endocrine-function) Accessed 2/23/2022

Society for Endocrinology. Hormones. (https://www.yourhormones.info/hormones/) Accessed 2/23/2022